*Stj. Av. Beyza Doğuç
*Av. Gülce Ataman Demirel
Modern hayatta ekonomiden siyasete, sağlıktan günlük hayata kadar hemen hemen hayatımızın her noktasında bilişim ve teknoloji ön planda iken tabii ki yargı da bu gelişmelerden payını alıyor. Birçok ülkede ortaya çıkmaya başlamış olan gelişmelerin ardından COVID-19 süreci ile birlikte yargıda da teknoloji gitgide aktif rol almaya başlamış durumdadır. UYAP (Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi) sisteminin varlığı ve yaygın kullanımı ise teknolojinin yaygınlaşmasının çıkış noktası olarak kabul edilebilir. Dünya genelinde alınan tedbirler ile yargısal işleyiş devam etmektedir; fakat virüsün bulaşıcı etkilerinden dolayı yargısal işleyişte aksamalar görülmeye başlanmıştır. Bu aksamaları minimuma indirmek için ise çeşitli düzenlemeler ortaya çıkmıştır.
Bu yazımızda tüm bu teknolojik gelişmeler ve Covid -19 sürecinin de etkileriyle kullanılmaya ve yaygınlaşmaya başlayan e-duruşma üzerinde duracağız.
Dünyada E- Duruşma:
Birçok ülkede telekonferans yöntemi ile duruşmalara katılma, özellikle tahkim alanında oldukça yaygındır. Örneğin tarafların genelde farklı ülkede olması sebebiyle CAS (Court Of Arbitration of sport) duruşmalarını telekonferans yöntemi ile yapmaktadır. Ayrıca 2005 yılında İtalya’da uygulanmaya başlayan TOL (Italian Trial Online) ve 2012 yılında Kanada’da uygulanmaya başlayan CIMS (Court Information Management System) telekonferans ile yapılan duruşma örnekleri olarak verilebilir. Son olarak coronavirüs süreci öncesinde uygulanmakta olsa da İngiltere’de “Coronovirus Act 2020 “ ile kullanım alanları arttırılarak yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır.
Ülkemizde Ortaya Çıkışı:
2011 tarihli 6100 sayılı Hukuk Muhakemesi Kanunu’nun 149. maddesiyle birlikte ilk kez Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS) hukuk mevzuatımda yer almıştır. Daha sonra 2015 yılında ise Bölge Adliye ve Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Cumhuriyet Başsavcılıkları İdari ve Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin 40. maddesi kapsamında SEGBİS “UYAP’ta ses ve görüntünün aynı anda iletildiği, kaydedildiği ve saklandığı Ses ve Görüntü Bilişim Sistemidir.” şeklinde tanımlanmıştır.
E-duruşma pilot uygulaması ise 2019 yılında kamuya açıklanan Yargı Reformu Strateji Belgesi’nde yer alan; “Hukuk mahkemelerinde SEGBİS uygulaması yaygınlaştırılacaktır.” ifadesi ile ortaya çıkmış, mahkemelerde video konferans yolu ile yapılan duruşmaların yaygınlaştırılması amaçlanmıştır.
06.11.2020 Tarihinde toplam 47 Mahkemede uygulanmaya başlayan e-duruşma sistemi ise 09.11.2021 tarihi ile birlikte 81 ilde uygulanmaya başlanmıştır.
E-Duruşma Sisteminin İşleyiş Şekli:
– Avukat Portal veya CELSE Mobil uygulaması üzerinden duruşmalara “E-Duruşma Talebi” gönderilebilmektedir.
– Talepler en geç duruşmaya 24 saatten fazla süre bulunması durumunda gönderilebilecektir. 24 saatten az süre kalması durumunda talep gönderilemeyecektir.
– Avukat Portal/CELSE üzerinden gönderilen E-Duruşma talepleri Heyetli Mahkemelerde Başkan, Müstemir yetkili ve tek Hakimli mahkemelerde Hakim rollerine düşecektir.
– Başkan/Hakim tarafından onay işlemleri duruşmaya 24 saatten fazla süre bulunması durumunda yapılabilecektir. İş listesinde bekleyen bir talebin duruşmasına 24 saatten az süre kalması durumunda talep onay/Ret işlemi yapılamayacak, talep sistem tarafından otomatik olarak Ret olacaktır.
– Mahkeme tarafından E-duruşma başlatıldığında Avukat Portal/CELSE üzerinde “Duruşmaya Katıl” butonu aktif olacaktır. Bu durumda e-duruşma talebi onaylanmış avukatlar duruşmaya “Duruşma Sorgula” menüsünden Duruşmaya Katıl butonu ile dahil olabilecektir.
– 1136 sayılı Avukatlık Kanunu Madde 49’da düzenlenen avukatların duruşmalara cübbe ile katılma zorunluluğuna e-duruşma uygulaması bir istisna getirmediğinden, video konferans yoluyla yapılan e-duruşmalara da cübbe ile katılım sağlanacaktır.
– Duruşmanın kesintisiz olarak devam etmesi için en az 8Mbit internet bağlantısı hızı olması ve internet bağlantısının kafe, restoran vb. ortak kullanıma açık bir bağlantı olmaması gerekmektedir. Duruşma sırasındaki görüntü ve ses aktarımının kalitesi kullanıcının sorumluluğundadır.
E-Duruşma Uygulamasının Genel Değerlendirmesi:
Özellikle Covid-19 sürecinde adliyelerde ve duruşma salonlarında sosyal mesafe kurallarına uyulabilmesi ve hastalığın bulaşışının azaltılması sürecinde bu bölgelerde kalabalığın azaltılması yönünde yadsınamaz miktarda etkisi olmuştur.
Covid-19 sürecinden bağımsız düşünüldüğünde ise avukatların davalar için şehir değiştirmesi, aynı gün birden fazla yerde duruşma olması halinde hepsine katılım sağlanabilmesi ve yargı sürecinin hızlandırılması kapsamında birçok olumlu etkisi bulunmaktadır. Ayrıca tanıkların baskı altında kalmadan daha rahat ifade verebilmelerinin de önünü açmaktadır.
Bu sistem, bütün bu olumlu etmenlerin sunduğu imkânların dışında çeşitli riskler ve zorluklar da barındırmaktadır. Öncelikle, duruşmaya sistem üzerinden katılan taraflar, stabil bir internet bağlantılarının bulunduğunu taahhüt ettiklerinden, bağlantıda bir sorun oluşması halinde risk, uzaktan katılan taraflar üstünde toplanmaktadır. Yine duruşma salonlarında e-duruşma için kurulan ses ve görüntü sistemlerinde arızalar meydana gelebilmekte, zaman zaman salonun sesi ya da görüntüsü uzaktan katılan katılımcıya tam iletilememekte, ya da tam tersi elektronik ortamdan bağlanan tarafın sesi mahkeme salonuna tam ulaşmayabilmektedir.
Son olarak, mahkemelerin iş yüküne istinaden uzayan duruşma saatleri sebebiyle, elektronik ortamdan katılmak isteyen tarafın sürekli olarak ekran başında sayfa yenilemesi gerekmekte, mahkemenin o an hangi duruşmayı aldığı bilinmediğinden ve günün duruşma listesi takip edilemediğinden, katılımcı için belirsizlik hali yaratabilmektedir.
Bu nedenle ülkemizde bu sistemin daha güvenilir ve kullanımı kolay emsal bir sistem haline getirilebilmesi için kullanıcı yorumları kapsamında teknik olarak geliştirilmesi yönünde adımlar atılmalıdır.
Ülkemizde e-duruşma yönteminde bilgi işlem güvenliğinin sağlanması için duruşmalar Adalet Bakanlığı sunucuları üzerinden, UYAP güvenlik önlemleri kapsamında yapılmaktadır.
Ses ve görüntü nakli ile ifade alınması, e-duruşma sisteminin uygulanması adil yargılanma ve hukuki dinlenilme hakları ile sözlülük, doğrudanlık ve usul ekonomisi ilkeleriyle uyumluluk göstermektedir.
Sonuç olarak; hayatımızın her alanında etkili olan teknolojinin zamanla yargısal süreçte yer almaya başlaması ve bu sürecin coronavirüs sürecinin etkileri ile hızlanması ile dünya genelinde e-duruşma sisteminin yaygınlaşması kaçınılmaz olmuştur. Bu sürecin başlattığı bu yeniliklerin zamanla geliştirileceği ve coronavirüs sürecinden bağımsız olarak da işlemeye devam edeceği öngörülmektedir. Şahsi tecrübemiz sistemin şu aşamada problemsiz bir şekilde çalıştığı yönündedir. Ancak e-duruşma sisteminin teknik olarak daha da geliştirilmesiyle, yargı sisteminde yaygınlaşması ile yargının yükünün azalacağı, yargı süreçlerinin daha hızlı işleyeceği ve bu kapsamda yapılan düzenlemeler ile olumlu dönüşler alınacağı görüşündeyiz.
*Yavuz&Uyanık Hukuk Bürosu, Stajyer Avukat
*Yavuz&Uyanık Hukuk Bürosu, Avukat
Daha fazla bilgi ve danışmanlık için Yavuz Uyanık Avukatlık Ortaklığı ile iletişime geçebilirsiniz.