İş Ekipmanlarının Kullanımında İşveren Sorumluluğu

*Av. Yunus Samet Dikmen

GİRİŞ

Bilindiği üzere Dünya İş Sağlığı ve Güvenliği Günü, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından alınan bir karar ile meslek hastalıkları ve iş kazalarının önlenmesi amacıyla, 2003 yılından bu yana her yıl farklı bir tema ile 28 Nisan’da kutlanmaktadır. Ülkemizde de 1987 Yılından bu yana da 04 Mayıs-10 Mayıs tarihleri arası İş Sağlığı ve Güvenliği haftası olarak etkinliklere konu olmaktadır. Bu haftada İş Sağlığı ve Güvenliği bakımından yapılan ve yapılacaklar değerlendirilmekte, kaybettiğimiz ya da zarar gören tüm emekçilerimiz anılmaktadır.

Haziran 2022’de Uluslararası Çalışma Konferansı (UÇK), “sağlıklı ve güvenli çalışma ortamı”nı ILO’nun çalışma yaşamında temel haklar ve ilkeleri arasına katmaya karar vermişti.

Bu kapsamda ILO tarafından bu yıl, 28 Nisan İş Sağlığı ve Güvenliği gününün teması ‘“sağlıklı ve güvenli çalışma ortamı” olarak belirlendi.

Anılan tema İş Sağlığı ve Güvenliğinin belki de en önemli faktörlerinden olan iş ekipmanlarının kullanımı ile ilişkilidir. Nitekim iş kazalarının önlenmesinde ve maalesef iş kazalarının pek çoğunda başat faktör iş ekipmanları ve iş ekipmanlarının kullanımı olarak karşımıza çıkmaktadır.

İş Ekipmanını tanımlamak gerekirse; iş ekipmanı işin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, ürün ya da tesisattır. Bu bakımdan iş ekipmanları sınırlı sayıda olmayıp çok geniş bir yorumla değerlendirilmelidir. İş ekipmanının çalıştırılması, durdurulması, kullanılması, taşınması, tamiri, tadili, bakımı, hizmete sunulması ve temizlenmesi gibi iş ekipmanı ile ilgili her türlü faaliyet iş ekipmanının kullanım alanına girmektedir.

Kişisel koruyucu donanımların tamamı da iş ekipmanları kapsamında değerlendirilmesi gerekmektedir. Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik kapsamında, Kişisel Koruyucu Donanım “Kişisel koruyucu donanım, risklerin, toplu korunmayı sağlayacak teknik önlemlerle veya iş organizasyonu ve çalışma yöntemleriyle önlenemediği, tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda kullanılır. Kişisel koruyucu donanım, iş kazası ya da meslek hastalığının önlenmesi, çalışanların sağlık ve güvenlik risklerinden korunması, sağlık ve güvenlik koşullarının iyileştirilmesi amacıyla kullanılır. İşveren, toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik verir.” Şeklinde tanımlanmıştır.

Bu yazımızda Kişisel Koruyucu Donanımların bir iş ekipmanı olarak öneminden ziyade, bu donanımların kullanılması zaruri olmakla, bu donanımların dışında kullanılan iş ekipmanlarının kullanılması sırasında Sağlık ve Güvenlik şartlarının nasıl olması gerektiğini irdeleyecek ve bu doğrultuda halihazırda ülkemizde yürürlükte olan “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği”ni inceleyeceğiz.

İş Sağlığı Ve Güvenliği İle İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Çerçevesinde İşveren, İşyerinde Kullanılacak İş Ekipmanının Yapılacak İşe Uygun Olması Ve Bu Ekipmanın Çalışanlara Sağlık Ve Güvenlik Yönünden Zarar Vermemesi İçin Gerekli Tüm Tedbirleri Almalıdır.

Bilindiği üzere, İş Sağlığı ve Güvenliği kapsamında işveren her türlü önlemi almakla mükellef olup, anılan yükümlülük geniş anlamda işçiyi gözetme borcu içerisinde değerlendirilmektedir.

Bu kapsamda 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunun 4. Maddesi ile İşverenin Genel Yükümlülükleri tanımlanmıştır. Buna göre;

İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede;

Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.
Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.
İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.
Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez.
İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz

Anılan Kanun Maddesi ile paralel şekilde, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ile de İşverene Geniş Sorumluluklar yüklenmiştir. Buna göre İşveren, işyerinde kullanılacak iş ekipmanının yapılacak işe uygun olması ve bu ekipmanın çalışanlara sağlık ve güvenlik yönünden zarar vermemesi için gerekli tüm tedbirleri alır.

İşveren: İş ekipmanını seçerken işyerindeki özel çalışma şartlarını, sağlık ve güvenlik yönünden tehlikeleri göz önünde bulundurarak, bu ekipmanın kullanımının ek bir tehlike oluşturmamasına dikkat eder. İş ekipmanının, çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tamamen tehlikesiz olmasını sağlayamıyorsa, kabul edilebilir risk seviyesine indirecek uygun önlemleri alır.

İşverenler, iş ekipmanının kullanımı süresince, yeterli bakımını yaptırarak herhangi bir iş ekipmanını güvenlik anlamında aksamaya sebebiyet vermeyecek şekilde güvenlikli düzeyde tutmakla yükümlüdür. Bu kapsamda anılan güvenlik düzeyinin sağlanması için ile İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği bir takım somut belgeler ve yetkili kişi kontrol, denetim, bilgilendirmeleri ile güvenlik unsurlarını denetlemeyi ve düzenlemeyi amaçlamıştır. Bu minvalde yönetmeliğin 7. Maddesi uyarınca;

İş ekipmanının güvenliğinin kurulma ve montaj şartlarına bağlı olduğu durumlarda, ekipmanın kurulmasından sonra ve ilk defa kullanılmadan önce ve her yer değişikliğinde ekipmanın, periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişiler tarafından kontrolü yapılır, doğru kurulduğu ve güvenli şekilde çalıştığını gösteren belge düzenlenir.
İşverence, arızaya sebep olabilecek etkilere maruz kalarak tehlike yaratabilecek iş ekipmanının; Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişilerce periyodik kontrollerinin yapılması, Çalışma şeklinde değişiklikler, kazalar, doğal olaylar veya ekipmanın uzun süre kullanılmaması gibi iş ekipmanındaki güvenliğin bozulmasına neden olabilecek durumlardan sonra, arızanın zamanında belirlenip giderilmesi ve sağlık ve güvenlik koşullarının korunması için periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişilerce gerekli kontrollerin yapılması sağlanır.
Kontrol sonuçları kayıt altına alınır ve yetkililer her istediğinde gösterilmek üzere uygun şekilde saklanır.
İş ekipmanı işletme dışında kullanıldığında, yapılan son kontrol ile ilgili belge de ekipmanla birlikte bulundurulur.

Yine Yönetmeliğin 8. Maddesi gereğince bir takım özel risk taşıyan iş ekipmanının ancak o ekipmanı kullanmaya ehil uzman görevlilerce kullanılması, Bu ekipmanların tamiri, tadili, kontrolü, bakımı ve hizmete alınması bu işleri yapmakla özel olarak görevlendirilen kişilerce yapılması da düzenlenmiştir.

Belirtmek gerekir ki İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği sadece ekipmanların mekanik, teknik ve fiziki şartlarından doğacak zararları değil aynı zamanda ilgili ekipmanlarda çalışan işçilerin ekipmanı kullanımı sırasındaki duruş pozisyonları ile ergonomik bozukluklarından da işverenin sorumlu olacağını düzenlenmektedir.

İşveren tüm bu sorumlulukları doğrultusunda, Çalışanlara, kullandıkları iş ekipmanına ve bu iş ekipmanın kullanımına ilişkin yeterli bilgiyi ve uygun olması halinde yazılı talimatı vermek zorundadır. Bu talimat, imalatçı tarafından iş ekipmanıyla birlikte verilen kullanım kılavuzu dikkate alınarak hazırlanmalıdır. Talimatlar iş ekipmanıyla beraber bulundurulur. Bu bilgiler ve yazılı talimatlar en az aşağıdaki bilgileri içerecek şekilde hazırlanır.

1) İş ekipmanının kullanım koşulları.

2) İş ekipmanında öngörülen anormal durumlar.

3) Bulunması halinde iş ekipmanının önceki kullanım deneyiminden elde edilen sonuçlar.

Çalışanlar, kendileri kullanmasalar bile çalışma alanında veya işyerinde bulunan iş ekipmanlarının kendilerini etkileyebilecek tehlikelerinden ve iş ekipmanı üzerinde yapılacak değişikliklerden kaynaklanabilecek tehlikelerden haberdar edilmelidir.

Tüm bu bilgiler ve yazılı talimatların, basit ve kolay anlaşılır bir şekilde olması gerekir.

Anlaşılacağı üzere geniş anlamda; İşverence iş ekipmanını kullanmakla görevli çalışanlara, bunların kullanımından kaynaklanabilecek riskler ve bunlardan kaçınma yollarına ilişkin eğitim almaları sağlanır. Ayrıca özel risk taşıyan iş ekipmanını kullanmaya ehil ve yetkili kişilere, iş ekipmanının tamiri, tadili, kontrol ve bakımı konularında çalışanlara işverenlerce yeterli özel eğitim verilmek zorundadır.

İşveren tarafından anılan eğitimler, sorumluluklar tam olarak yerine getirilse dahi; işveren çalışanların görüş ve uyarılarını almak, işçilerin eğitimlere ve talimatlara katılımını sağlamakla da yükümlüdür. Bu husus İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğininin Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması başlıklı 12. Maddesinde açıkça ifade edilmiştir.

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği her ne kadar detaylı ve kapsayıcı olarak düzenlenmişse de hayatın olağan akışında, teknolojik gelişmeler çerçevesinde, işveren, iş ekipmanlarının kullanımında yönetmelikte sayılan ya da sayılan her türlü önemli almış olsa da sorumluluğa haiz olacaktır.

Bu husus istikrar kazanmış emsal nitelikteki Yargıtay kararları ile de ortadadır.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2018/369E. 2021/1348K. Ve 04.11.2021 Tarihli Kararında “…İşverenin yukarıda belirtilen yasal düzenlemeler çerçevesinde işçiyi gözetme borcu kapsamında işyerinde gerekli iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alması gerekmekte olup ay öngörülmemiş olsa dahi bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gerekli kıldığı iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak zorundadır. Bilim, teknik ve örgütlenme düşüncesi yönünden alınabilme olanağı bulunan, yapılacak gider ve emek ne olursa olsun bilimin, tekniğin ve örgütlenme düşüncesinin en yeni verileri göz önünde tutulduğunda işçi sakatlanmayacak, hastalanmayacak ve ölmeyecek ya da bu kötü sonuçlar daha da azalacaksa her önlem işverenin koruma önlemi alma borcu içine girer. Bu önlemler konusunda işveren işyerin nedeniyle tecrübesizliğini, bilimsel ve teknik gelişmeler yönünden bilgisizliğini, ekonomik durumunun zayıflığını, benzer işyerlerinde bu iş güvenliği önlemlerinin alınmadığını savunarak sorumluluktan kurtulamaz.”

Şeklinde içtihat etmiştir. Emsal nitelikte işbu karar ve tüm benzer kararlarda görüleceği üzere işveren kanun ve yönetmelik ile sayılı her türlü önlemi ve sorumluluğu yerine getirmiş olsa da yönetmelik ve kanun kapsamından öte İşverenin, aklın, ilmin, fen ve tekniğin gerektirdiklerine uygun her türlü önlemi almış olması gerekmektedir. Aksi halde işverenin kusurlu olduğu ve sorumluluğuna gidilmesi söz konusu olabilmektedir. Nitekim, iş sağlığı ve güvenliği kapsamında işverenin kusuru geniş yorumlanmaktadır.

*Yavuz Uyanık Avukatlık Ortaklığı, Avukat