*Stj. Av. Yaman Ata Halfeoğulları

Yapay zeka, en basit şekilde belirli görevleri yerine getirmek için insan zekasını taklit eden, insan zekâsının bir simülasyonunu olarak tanımlanır. Yapay zekayı günümüz teknoloji sistemlerinden ayıran en önemli özellik insan zekasını taklit edebilmesidir. Bu sistem, var olan durumları gözlemleyerek daha önceden belirlenen parametreler doğrultusunda ilgili durumu işler ve buna yönelik bir tepki verir. Bu süreçte, yapay zeka duruma ilişkin verileri hızlı, yinelemeli ve akıllı algoritmalarla birleştirilerek işler.

Yapay Zekânın İşlediği Suçlara Örnekler:

  • Robert Williams, bir robot tarafından öldürülen ilk insandır. 1979’da Amerika Birleşik Devletleri’nin Michigan eyaletindeki bir fabrikanın deposunda robot bir kol kullanılıyordu. Robot, hatalı envanter okumaları vermeye başlayınca, tesiste çalışan işçi Robert Williams, parçaları raflara dizebilmek için raflara tırmanmak zorunda kaldı. Robert bu işi yaparken, robot kol da kendi işine devam ediyordu. Fakat robot kol bir süre sonra, Robert Williams’ın kafasına çarptı. Robert Williams o anda öldü. Robot ise çalışmaya devam etti. Meslektaşları ise Robert’in cansız bedenini yarım saat sonra raflarda asılı halde buldu. Böylelikle, Robert Williams, tarihte bir robot tarafından öldürülen ilk insan olmuştu. Olayda işçiyi koruyacak bir önlem alınmış değildi. Yapay zekâ, böyle bir ölümü önlemek için yeterince güvenlik önlemine sahip değildi. Michigan’da davaya bakan jüri, bu tarz sonuçları önleyebilmek adına robotun yeterince iyi tasarlanmadığına, gereken özenin gösterilmediğine hükmetti. Fabrika işçisinin ailesine, üretici firma tarafından 10 milyon dolarlık bir tazminat ödenmesi kararlaştırıldı.
  • Tesla’nın resmi internet sitesi üzerinde de duyurduğu 7 Mayıs 2016 tarihinde ABD’nin Florida eyaletinde gerçekleşen kazada ise aracın önüne bir tır çıktı. Bölünmüş yolda otomatik pilotta ilerleyen Model S, tırın dorsesinde yer alan parlak reflektörü gökyüzü olarak algıladı ve hiçbir şey yokmuş gibi devam etti. Sonucunda ise tırın altına giren Tesla Model S’i kullanan 40 yaşındaki Joshua Brown hayatını kaybetti.

Şirket resmi blogunda şu açıklamaya yer verdi: “Sürücüler Otopilotu etkinleştirdiğinde, onay kutusu, Otopilotun “ellerinizi her zaman direksiyon simidinde tutmanızı gerektiren bir yardımcı özellik” olduğunu ve “aracınızın kontrolünü sağlamanız ve sorumluluğunu almanız gerektiğini” açıklar. Ek olarak, Otopilot her devreye girdiğinde, araç sürücüye “Ellerinizi her zaman direksiyonda tutun. Gerektiği zaman devralmaya hazır olun.” uyarısında bulunur.”

 Yapay Zekânın Cezai Sorumluluğuna Dair Görüşler:

  1. Doğrudan Sorumluluk:

Bir yapay zekanın bizzat kendisini fillerinden dolayı sorumlu tutabilmek için hukuki olarak onu bir kişi olarak tanımak gerekecektir. Bu sorumluluk türüne göre, konusu suç oluşturan fiillerden dolayı yapay zekâlı varlığın kendisinin sorumlu tutulması gündeme gelecektir fakat Ceza hukukuna göre: “Hareket olmadan suç olmaz.” ilkesi benimsenmiştir. Suçun maddi unsurlarından sayılan hareket yeteneğine ancak irade sahibi olan gerçek kişiler sahiptir. Dolayısıyla yapak zeka her ne kadar bir zekaya sahip olsa da bu zeka yapaylıktan öteye geçememektedir. Bahsedilen irade ise yapay zeka ile insan zekası arasındaki en önemli farktır. Nitekim “En gelişmiş yapay zekâ dahi, yazılımcısı kadar zekidir.” (Feridun Yenisey Hukuk İhtisas Seminerleri, Aralık 2020, 6:40) Günümüz ceza hukukunda yalnızca gerçek kişilerin cezalandırılması prensibi benimsendiğinden dolayı suçun faili yapay zeka değil yalnızca irade sahibi olan insan olabilmektedir.

  1. Dolaylı Faillik:

Yapay zeka her ne kadar fail olarak kabul edilmese de suç işlenmesi için araç olarak kullanılabilmektedir. Buna, askeri alanda kullanılan yapay zekaya sahip silahlar ve Drone’lar örnek verilebilir. Buna göre insansız hava araçları gibi yapay zekaya sahip silahların amacı dışında kullanılarak yanlış insanların ölümüne sebebiyet verilmesi ve Drone kullanılarak kişilerin özel hayatının gizliliğinin ihlal edilmesi halinde cezai sorumluluk, doğrudan bu fiilleri gerçekleştiren gerçek kişilere ait olacaktır.

  1. Taksirle Sorumluluk:

Yapay zekâlı varlığın programcısı veya kullanıcısı, onu suç işlemekte bir araç olarak kullanma kastında olmasa ve fakat bu yapay zekâlı varlık suça sebep olsa, bu durumda programcı veya kullanıcının taksir sorumluluğu gündeme gelecektir.

Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi, 2018 yılında yayınladığı “Yapay Zekâyı Kutudan Çıkarmak: İnsan Haklarını Korumak için 10 Adım” isimli raporunda;

“Yapay zekâ sistemlerinin, makine öğrenimi ya da benzer teknikler sayesinde insan müdahalesinden bağımsız karar alabildiği durumlarda dahi, her zaman insan kontrolü altında kalmalıdır. Üye devletler, yapay zekâ sistemlerinin çeşitli fazlara geçebildiği bu döngüde, ortaya çıkabilecek insan hakları ihlallerini önlemek için, sorumluluk sınırlarını net bir şekilde belirlemelidir. Yapay zekâ sistemleri, geliştirilirken, konuşlandırılırken ya da kullanılırken meydana gelebilecek insan hakları ihlallerinde sorumluluk ve mesuliyet, operatör veya sorumlu amirin doğrudan talimat vermediği durumlarda bile, her zaman gerçek veya tüzel kişilere ait olmalıdır.” (Commissioner for Human Rights, 2019)

İfadelerine yer vermiştir. Dolayısıyla bu rapora göre de gerçek veya tüzel kişiler, kasıtları olmasa dahi, öngöremedikleri neticeden sorumlu tutulmaktan kurtulamamaktadırlar.

  1. Hayvan Sahibinin Sorumluluğu:

Türk doktrininde bu görüş üzerinde fazla durulmamasına rağmen, özellikle otonom araçların kaza yapması durumunda gidilebilecek sorumluluk şekli bakımından Amerika’daki bazı yazarların ele aldığı görülmektedir. Amerika’da yayınlanan bir makalede otonom araçların da köpekler gibi sahibinden bağımsız hareket etme kabiliyetleri olduğundan dolayı otonom araçların sebebiyet verebileceği yaralanma veya mülke zarar verme suçlarının benzerliğine dikkat çekilmiştir. Hayvanların da tıpkı yapay zekâlar gibi bir tüzel kişilikleri olmadığı için doğrudan sorumlu tutulamayacakları söylenmiştir. Dolayısıyla hayvanların neden olduğu hasarlardan sahiplerinin sorumlu olduğuna dikkat çekilmiştir. Dolayısıyla her iki durumda da gerçek kişinin kusursuz sorumluluğunun gündeme geleceği savunulmaktadır. Türk doktrininde bu görüş ele alınmış fakat hayvan bulunduranın özel bir sorumluluk türü olduğunu ve kıyas yoluyla yapay zekânın neden olduğu zararlara uygulanamayacağını savunulmuştur.

  1. Elektronik Tüzel Kişilik Önerisi:

Avrupa Parlamentosu Hukuk İşleri Komisyonu tarafından hazırlanan tavsiye niteliğindeki 27 Ocak 2017 tarihli raporda yer alan görüşlerden biridir. Bu görüşe göre daha öncesinde mevcut olan hukuki statülerden farklı olarak yeni bir statü yaratılması gerektiği ve bu doğrultuda kendi kararlarını kendi alabilen yapay zekaya sahip varlıkların verdikleri zarar dolayısıyla hukuki sorumluluğunun doğabileceği belirtilmiştir.

Hukuki sorumluluk kapsamında, öncelikle yapay zekanın resmi bir sicile kaydedilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda yapay zekaya özgü maddi fonlar kurularak yapay zekaya sahip robotların verdikleri zararların tahsili amacıyla bu fonlara başvurulması gerekeceği yönünde görüş bildirilmiştir.

Sonuç Olarak:

Yapay zekâ, insana has özelliklerle bezense de, asla gerçek bir insan olamayacaktır. Aynı zamanda her ne kadar özelleşirse özelleşsin, insanın taşıdığı ruh ve bilince asla sahip olamayacaktır. Ceza hukukunda esas, insanın iradesini cezalandırmaktadır. Bu nedenle yapay zekaya ceza verilmesi söz konusu olamayacaktır. Her ne kadar yapay zekanın cezai sorumluluğu bulunmasa da gelişen yapay ve zekâ ve robotik teknolojisi ile yapay zekâya yalnızca bir eşya muamelesi yapan mevcut hukuki uygulamalardan vazgeçileceği açıktır. Günümüz yapay zekasından yola çıkarsak, çoğu yapay zekaya sahip robotun kullanıcısından tamamen bağımsız hareket ettiği söylenemez. Bu durumda yakın zamanda Türk doktrininde yer bulmasa da hayvan sahibinin sorumluluğu gibi yapay zekanın verdiği zararlardan kullanıcısının veya üreticisinin sorumluluğuna gidilebileceği öngörülebilmektedir.

Yapay zeka teknolojisinin bu denli hızlı ilerlediği düşünüldüğünde çok uzak olmayan bir zamanda kullanıcısından bağımsız yapay zekaya sahip robotların çoğunluk teşkil edeceği aşikardır. Yapay zekanın gelişim hızı karşısında hukukun yetersiz kalabileceği düşünüldüğünde yapay zekanın borç altına girebileceği ve fikri mülkiyet ürünleri sahibi olabileceği bir sistem olan “Elektronik Tüzel Kişilik” sistemine göre yapay zekanın verdiği zararların tahsili amacıyla, tazminat sorumluluğu için oluşturulacak maddi fona başvurulabilecektir.. Bu sisteme göre en azından yapay zekanın işlediği suçların maddi olarak bir karşılığı öngörülmüştür. Çalışmamızda verilen sistemler arasından en uygulanabilir sistem olarak gözüken Elektronik Tüzel Kişilik sistemi’nin ilerleyen dönemde yol gösterici olarak kullanılabileceği kanaatindeyiz.

Kaynakça:

  • Çetingül, N. (2021). Ceza sorumluluğu bakımından yapay zekânın hukuki statüsünün tartışılması, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(41), 1015-1042.
  • Akkurt, S. S. (2019). Yapay Zekanın Otonom Davranışlarından Kaynaklanan Hukuki Sorumluluk. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 39-59.
  • Commissioner for Human Rights. (2019, Mayıs 14). Nisan 22, 2021 tarihinde Council of Europe Portal: https://www.coe.int/en/web/commissioner/-/unboxing-artificial-intelligence-10-steps-toprotect-human-rights adresinden alındı
  • Duffy, S. D., & Hopkins, J. P. (2013). Sit, Stay, Drive: The Future of Autonomous Car Liability. Science and Technology Law Review, 16(3), 453-480
  • Feridun Yenisey Hukuk İhtisas Seminerleri, Aralık 2020, 6:40
  • YBHD Yıl 4 Sayı 2019/2, s.363-389

*Yavuz Uyanık Avukatlık Ortaklığı, Stajyer Avukat

Daha fazla bilgi ve danışmanlık için Yavuz Uyanık Avukatlık Ortaklığı ile iletişime geçebilirsiniz.