2003 yılında yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu’nda kendine yer bulan uzaktan çalışma kavramının uygulama detayları, yaklaşık on sekiz yıl sonra yayınlanan yönetmelikle netleşmiştir. Yavuz&Uyanık&Akalın İş Hukuku Departman lideri Av. Çağlar Korkmaz, yönetmeliği sizler için inceledi.  

1. Uzaktan çalışma genel itibariyle nedir? Hangi yasal düzenlemeler ile getirilmiştir?

Uzaktan çalışmanın yasal dayanakları, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 14’üncü maddesi ve 10.03.2021 tarihinde yürürlüğe giren Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’dir.

Uzaktan çalışma, işçilerin, iş sözleşmesi dahilinde verdiği hizmeti işverene ait işyerinin dışında başka bir lokasyonda vermesidir. Lokasyonun mutlaka işçinin evi olması gibi bir zorunluluk kanun ve yönetmelikte yer almamaktadır. Ancak uzaktan çalışma yapılacak lokasyonun belirli olması, gerek iş ilişkisinin sağlıklı ve verimli sürdürülmesi, gerekse olası iş kazaları kapsamında tarafların sorumluluk alanlarının sınırlarının net şekilde belirlenmesi açısından daha sağlıklı olacaktır.

2. Uzaktan çalışmaya geçiş nasıl olmalıdır?

10.03.2021 tarihinde yayınlanan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’ne göre, uzaktan çalışmaya geçiş yazılı bir sözleşme ile yapılacaktır. Uzaktan çalışmaya ilk kez geçiliyor ise, sözleşmede; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer almalıdır.

Eğer uzaktan çalışma yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden önce fiilen başlamışsa, bu defa işverenin yukarıda belirttiğimiz unsurların yer aldığı yazılı bir bilgilendirme metni hazırlayarak işçiye tebliğ etmesi yerinde olacaktır.

3. İşveren uzaktan çalışma talebini kabul etmek zorunda mıdır?

Yönetmelik incelendiğinde;

• Talebin yazılı olması gerektiği,
• Talebin işyerinde belirlenen usul doğrultusunda işverence değerlendirileceği,
• Talep değerlendirilirken, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenecek diğer kıstasların kullanılacağı,
• Değerlendirme sonucunun otuz gün içerisinde talep eden işçiye yazılı olarak bildirileceği,

yer almaktadır. Yönetmelikte yer alan bu düzenlemeler karşısında, işverenin uzaktan çalışma talebini karşılamakta zorunlu olmadığını belirtmek yanlış olmayacaktır. Ancak, elbette işverenin talebi değerlendirirken dürüstlük kuralına uygun davranması ve keyfi kararlardan kaçınması gerekeceğini belirtmek gerekir. Eğer işçinin uzaktan çalışma talebi işin ve işçinin niteliği açısından uygunsa ve diğer kriterler uzaktan çalışmayı gerekli hale getiriyorsa; buna rağmen talebin keyfi şekilde ve dayanaksız olarak reddedilmesi bir takım hukuki sonuçlar doğurabilecektir.

4. Uzaktan çalışmaya geçen işçi, daha sonra yeniden işyerine dönmek için talepte bulunabilir mi?

Yönetmeliğe göre, işçi uzaktan çalışmayı bırakma ve yeniden işyerine dönme talebinde bulunabilecektir. Bu durumda işverenin işçinin bu talebini öncelikli olarak değerlendirme yükümlülüğü vardır. Ancak yönetmelikte işverenin yeniden işyerine dönme talebini kabul etmek zorunda olduğuna dair bir düzenleme yer almamaktadır.

5. Covid 19 nedeniyle süren pandemi nedeniyle uzaktan çalışma için işçinin talebi veya onayı gerekir mi?

Yönetmeliğin 14’üncü maddesinde, uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebinin veya onayının aranmayacağı düzenlenmiştir.

İçinde bulunduğumuz pandemi döneminde, işyerinde çalışan tüm işçilerin ve genel kamu sağlığının korunabilmesi için işverenler tek taraflı olarak uzaktan çalışmaya karar verebilecektir. Bunun olabilmesi için ise, İş Kanunu’nda belirlenen zorlayıcı nedenin var olması gerekmektedir. Örneğin, Covid 19 pandemisinin işyerinin tamamında veya bir bölümünde çalışmaya engel olması halinde, işveren bir veya birden fazla işçinin uzaktan çalışmasına tek başına karar verebilecektir.

6. Uzaktan çalışma esnasında çalışma ortamının düzenlenmesi nedeniyle doğan maddi maliyetin sorumluluğu kimin üzerindedir?

Normal şartlarda ve klasik çalışma biçimlerinde, işçinin çalışma koşulları işveren tarafından, yine işverene ait işyerinde uygulanmak üzere belirlenmektedir. Nitekim 4857 sayılı İş Kanunu uyarınca işçiye elverişli çalışma koşullarını sağlama yükümlülüğü de işveren üzerindedir. Bu yükümlülükten doğan maddi maliyetler de işveren tarafından karşılanmaktadır. Yine Borçlar Kanunu’nun ilgili hükümlerinde de, taraflar aralarında aksine karar vermiş olsalar bile işçinin işin görülmesi için yaptığı harcamaların işveren tarafından karşılanacağı yer almaktadır.

Ancak, Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’nde daha farklı bir düzenlemeye gidilmiştir. Buna göre, çalışma koşullarının düzenlenmesinden doğacak maddi maliyetlerin kim tarafından karşılanacağı işçi ve işveren tarafından varılacak mutabakatla belirlenecektir.

Bu düzenlemenin bazı konularda belirsizliğe yol açabileceğini söyleyebiliriz. Örneğin uzakta çalışmaya geçen bir işçinin, özellikle evde çalışma esnasında tükettiği elektrik, doğalgaz, internet vb. hizmetlerden doğan maliyetlerin kim tarafından karşılanacağı sorusu, tartışma konusuna dönüşme potansiyeli taşımaktadır. Bu konuda yargı organlarının vereceği kararların yol gösterici olduğunu söylemek mümkündür. 

7. Malzeme ve iş araçlarının temini ve kullanımı nasıl gerçekleştirilecektir?

Uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçları, iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafından sağlanacaktır. Bu malzeme ve iş araçlarının nasıl kullanılacağı, bunun yanında bakım ve onarım koşulları da açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirilecektir.

İş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde, bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini gösteren iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilecektir. İşçiye teslim edilen belgenin işçi tarafından imzalı bir nüshası ise işveren tarafından işçi özlük dosyasında saklanacaktır. İş araçlarının listesi, iş sözleşmesi içerisinde veya sözleşme tarihinde iş sözleşmesine ek olarak düzenlenirse, ayrıca yazılı belge düzenlenmesi şartı aranmayacaktır.

İşin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına ilişkin hususlar iş sözleşmesinde belirtilecektir.

8. Uzaktan çalışmalarda çalışma süresi ve fazla mesai nasıl belirlenir?

Uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi iş sözleşmesinde belirtilecektir.

Mevzuatta öngörülen sınırlamalar çerçevesinde taraflar, çalışma saatlerinde değişiklik yapabilecek ve fazla çalışma, işverenin yazılı talebi üzerine işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılabilecektir.

İşçi ve işveren arasındaki iletişim yönetimi ve zaman aralığı işçi ile işveren tarafından belirlenecektir.

9. İş sağlığı ve güvenliği kapsamında işverenin yükümlülükleri nelerdir?

Bu konuda yönetmelikte çok detaylı bir düzenlemeye yer verilmemiştir. Ancak tıpkı işverene ait işyerinde çalışmalarda olduğu gibi, uzaktan çalışmalarda da işverenin yasal yükümlülükleri devam etmektedir. İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlü olacaktır.

10. Uzaktan çalışma yapılamayacak işler nelerdir?

Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan işlerde uzaktan çalışma yapılamayacaktır.

Kamu kurum ve kuruluşlarınca ilgili mevzuatına göre hizmet alımı suretiyle gördürülen işler ile millî güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmetlerden hangilerinde uzaktan çalışma yapılamayacağı birim, proje, tesis veya hizmetten sorumlu olan veya hizmeti alan kamu kurum ve kuruluşunca belirlenecektir.

Özellikle Covid-19 pandemisi nedeniyle uzaktan çalışma sistemi gittikçe yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu yaygınlaşmada toplum sağlığının korunması amacı kadar, pandemi nedeniyle zorunlu olarak uzaktan gerçekleştirilen çalışmaların verimli olması ve işverenlerin kira gibi maliyetlerinin ciddi miktarlarda azalması da önemli bir etkendir. Aynı işin daha düşük maliyetle yapılabildiğinin keşfedildiği bu durumda, uzaktan çalışmanın daha da yaygınlaşması ve beraberinde yeni soru(n)ları getirmesi muhtemel görünmektedir. Güncelliğini koruyacağı görünen konu hakkında bilgi paylaşmaya devam edeceğiz.